30 mei 2020

Lava over cultuur

Het is net archeologie, maar dan zonder in de grond te wroeten: de aanblik van de affiches en reclameposters voor culturele evenementen in Berlijn. 

De plekken aan lantaarnpalen, op elektriciteitskastjes, langs bouwhekken en aan gevels bij cafés waar traditioneel cultuur wordt aangeprezen zien eruit als bevroren in de tijd. 

Alsof er onzichtbare lava over de cultuur is gestort.

Toen van het ene op het andere moment overal de deuren moesten sluiten, was er niets meer te bezoeken. Geen tentoonstelling, geen voorstelling, niks. Wat rest zijn de aankondigingen, de reclames in de stad, als stille getuigen van iets wat cultuurleven heette.

De posters voor de shows in februari en maart zijn overal nog aanwezig. Waar anders altijd de vooruitblik en de voorpret regeerden, staat al maandenlang een achterhaalde datum van een evenement dat nog net of helemaal niet heeft plaatsgevonden. 

Op een gegeven moment leek het te wennen, die oude posters. 

Inmiddels kijken Pettersson & Findus, de hoofdpersonen van een kindervoorstelling, al vele weken uit over de straten. Hun blik lijkt steeds mistroostiger te worden. Dat hád een geweldig middagje uit moeten worden, voor de hele familie. Als er kaartjes verkocht waren. Als, dan. Door de gedwongen 'corona-pauze' kwam de datum van de voorstelling echter verder en verder in het verleden te liggen.  

De samenleving draaide verder 'vanuit huis'. De mensen die 'gewone' banen hadden, klaagden over de zorg voor hun kinderen of hadden juist lol thuis met hun kinderen. Deze kinderen konden niet naar een kindervoorstelling, maar dat deed er even niet toe.

Ondertussen meldden zich op zaterdagmiddagen demonstranten op het grasveld voor het theater aan de Rosa Luxemburg Platz, deVolksbühne. Deze mensen presenteerden zichzelf als kritische denkers. Het dichtgooien van de samenleving omwille van het bestrijden van een, jazeker, onzichtbaar, virus, dat beviel steeds minder. Maar ja, je bent niet goed wijs als je gaat protesteren 'voor de Bühne', zeker als het de Volksbühne betreft: het linksgeoriënteerde theater moest de overwegend rechtse complotdenkers niet. "Wij zijn niet jullie decor", werd hen te verstaan gegeven met reusachtige spandoeken aan het gebouw. 

Cultuur, ook wel aangeduid als 'kunst', geeft een andere kijk op het bestaan. Of het nu verbeelding voor kinderen betreft, een abstract werk in een beeldentuin of een moderne theatervoorstelling.

Soms is kunst een kleine interventie, een uitnodiging tot een blikwisseling. Op een van de posters van Pettersson & Findus heeftiemand iets toegevoegd, heel subtiel. Een klein commentaar in de vorm van mondkapjes over de gezichten op de poster geplakt.De oude man en zijn kat, voorlopig houden ze hun mond. 

Terwijl het Suffering Matters Festival vanwege de Corona-maatregelen noodgedwongen verschoven werd, begon onze writer-in-residence Ilona Verhoeven berichten vanuit Berlijn te sturen. Er ontwikkelde zich een ‘quarantaine-kanaal’: #Besiendershuisarrest

10 mei 2020

In een ander licht

Stilte op de Pariser Platz in Berlijn, bij de Brandenburger Poort, op de avond dat het precies 75 jaar geleden is dat de Tweede Wereldoorlog eindigde. ‘Normaal’ is het hier ‘s avonds een drukte van belang.

Nu is er slechts een handjevol mensen, waarvan een deel ook nog eens toevallig langskomt. Racend met hun fietsen door het donker knallen de voorbijgangers over een plastic drempel die midden op de weg ligt. De hindernis is volgestopt met snoeren en kabels die naar een projectorhutje voeren.

In het hutje staat een soort dia-apparaat, een enorme beamer, om in vier talen 'dankjewel' op de poort te zetten. Heel de poort in een ander licht. 

Nagenoeg alle geplande activiteiten rondom de herdenking en viering van het definitieve oorlogseinde zijn afgelast. Alleen de officiële herdenkingen gingen door. Hoogwaardigheidsbekleders legden in alle vroegte bloemen en kransen bij het Russisch Monument, een paar honderd meter verderop in Tiergarten. Ver voor het ontbijt was alles alweer klaar.

Het meertalig kunstlicht op de poort, dat zou ook doorgaan. Een teken van licht op deze historische en ook symbolische plek. Hier vierde Adolf Hitler zijn benoeming tot Reichskanzler. Toen hij op 30 januari 1933 aan de macht kwam, trok er een fakkeltocht onder de poort door. Beroemd is de foto die ervan gemaakt is: een opname met een hele lange sluitertijd, waardoor je het vuur van de fakkels als een rivier van licht onder de poort door ziet gaan. 

Op 8 mei 1945 ligt de stad in de as. Op Youtube zijn beelden te vinden van hoe dit deel van Berlijn eraan toe was: de verruïneerde Brandenburger Poort, de aftandse gevel van hotel Adlon, de kapotte panden aan de Unter den Linden, mensen die puin ruimen.

Een oudere man wacht al anderhalf uur. Eerst tot het donker werd, toen tot het nog donkerder werd, vervolgens keek hij uit naar het licht. Hij vertelt dat hij elk jaar hierheen komt en dan op een speciaal moment wat mensen feliciteert. 
'Ken jij mensen met een been?', vraagt hij ineens. Ik schud mijn hoofd.
'Ik ook niet. De generatie voor ons, en die daarvoor, die kenden heel veel mensen met één been.'
Hij besluit niet langer te wachten op het licht, de gigantische dia met de woorden in vier talen.

Naarmate de avond vordert, heerst steeds meer de rust. Uit de richting van de Rijksdag komt een vrouw onder de poort door. Met haar verkreukelde regenmantel en oude handtas lijkt ze haast uit de tijd gevallen. Halverwege de Pariser Platz draait ze zich om, alsof ze in de houding gaat staan - heel even maar. Het ziet eruit als herdenken, of in ieder geval als ergens aan denken. Aan vijfenzeventig jaar en één dag geleden wellicht. De laatste resten oorlog. Het was compleet onduidelijk wat er ging gebeuren. Stunde Null. Was het een uur? Waren het minuten? Bestonden uren en minuten nog wel? In de totale onzekerheid was er een zwart gat aan tijd, een vacuüm, en dat in het hol van de leeuw.

Aan de vooravond van de 'Tag der Befreiung' in 2020 stond de poort in het donker. Alleen de Quadriga, het vierspan met de paarden dat ‘uitkijkt’ over de Unter den Linden, was uitgelicht. Tussen de sterren zweefden de paarden, bewegingsloos trappelend boven de onzichtbare pilaren. De lucht was helder.

26 april 2020

MIXED SIGNALS #4 is er! De nieuwste aflevering van de podcast die Peter Hendriks en Ilona Verhoeven zijn begonnen in deze rare, moeilijke, zware, stille (en ga zo maar door) tijd.
Met deze keer de lancering van Carlo Lammers' nieuwste nummer 'Welkom olifant'. Om stilletjes, thuis in quarantaine, van te genieten! 
Als gastbijdrage is er het intrigerende verhaal 'Tsjernobyl' door Frank Antonie van Alphen. 

23 april 2020

De vrije vorm van het wapperen

De vraag wordt niet gesteld. Alleen het antwoord is er. Iedereen die langs komt en omhoog kijkt kan het lezen. 
Het staat er in een soort flowerpowerachtige stijl, de kleur, de letters; jaren zeventig. Een fier wapperende vlag, bovenop een gebouw. 

Helaas vangt de vlag het merendeel van de tijd niet genoeg wind en hangt hij slap naar beneden. 

Vanaf een balkon op de eerste verdieping verwaaien de melancholieke klanken van een melodica. De muzikant zit met één been over de balustrade, alsof hij op een paard zit. 

Misschien is hij het die de vlag gehesen heeft. Het is een zelfgemaakte vlag. Ook daarom doet hij aan vervlogen tijden denken.

Het is in deze buurt waar in 1953, op 17 juni, de eerste demonstratie tegen het DDR-regime plaatsvond. Het woonhuis met de vlag op het dak was toen net nieuw. 
Het is een van de pompeuze panden, opgetrokken in de 'suikertaart-stijl', waardoor dit deel van Berlijn doet denken aan Moskou. De boulevard waar de gebouwen aan liggen, is vooral een lawaaierige vierbaans autoweg. Zelfs nu, in wat velen zo liefelijk de 'Corona-Auszeit' noemen, dendert het verkeer nog steeds door. 
Aan de randen ligt een wandelpromenade die te kampen heeft met teloorgang. Op de stoep liggen stukjes van de facades van wat van oorsprong 'Arbeiterpaläste' waren. 

De demonstratie van 1953 begon met protesterende arbeiders, en eindigde met hard optreden door de politie en zelfs het Russische leger. Met dezelfde soort tanks als waarmee een aantal jaar eerder Berlijn bevrijd was, werd de volksopstand neergeslagen. In de periode erna besloten veel mensen te vluchten, weg, het land uit. Een aantal jaar later kwam er een muur. 

De vlag op het dak wacht op wind.
Als je een vlag bent, kun je bij tijd en wijle wapperen, dan weer de ene kant uit, dan weer de andere. Zo zijn vlaggen. Ze genieten de vrije vorm van het wapperen.

Op de stoep staat een man, een grote brede man met een baard. Ongeveer daarboven hangt een vrouw over het balkon. Ze kijkt naar beneden, naar de man, ze heeft niet veel anders te doen dan op haar balkon te staan en af en toe een man van bovenaf te bekijken. Hij smeert zijn handen in met desinfectiespul. Plotseling werpt hij een blik naar boven. Soms voel je dat je wordt bekeken. De vrouw glimlacht. 
Dan kijkt de man naar zijn handen. En meteen weer naar boven, hij ziet de vrouw, de vlag. Verontschuldigend haalt hij zijn schouders op. De vrouw beantwoordt de hulpeloosheid met eenzelfde gebaar. 
In een fractie van een seconde ontvouwt zich, hoog boven in de blauwe lucht, een tekst: Alles wird gut. Alles komt goed.

19 april 2020

Na al weken binnen is het tijd voor een ommetje. Peter Hendriks en Ilona Verhoeven gaan in deze derde aflevering van MIXED SIGNALSerop af, waarop precies is ongewis, maar het gaat in ieder geval via allerlei omwegen, want wat is er mooier dan 'take the long way home'? 
Een schitterende nieuwe aflevering met dit keer een literaire gastbijdrage van Ernie Bossmann. 
Carlo Lammers zingt het lied 'Niet zo mooi' en Ilona brengt onder de titel 'Teruglopen naar de plek' een mono-dialoog - hoe kon het ook anders, in isolement, tijdens het #Besiendershuisarrest.

Bijna alles in deze MIXED SIGNALS-aflevering draait om het ommetje, zelfs wat niet ter tafel kwam.

Een verrassend quarantainekwartiertje met kunst, literatuur, muziek, poëzie en alles waarvan je niet wist dat je het wilde weten.  

12 april 2020

VROLIJK PASEN! Hier is 'ie dan: MIXED SIGNALS #2! De nieuwe aflevering van de podcast die Peter Hendriks en Ilona Verhoeven maken tijdens het #Besiendershuisarrest! Met deze week het geweldige nieuw liedje 'Als je dag maar wil' van Carlo Lammers. En een verhaal door Nina Roos!  
Luister MIXED SIGNALS via Spotify, iTunes of Stitcher of klik meteen op deze link: https://www.buzzsprout.com/957427/3328510
Mixed Signals: een quarantainekwartiertje met kunst, verhalen, muziek, poëzie en alles waarvan je niet wist dat je het wilde weten. 

Elke week weer nieuw, van het Berlijn van schrijver Ilona Verhoeven via Peter Hendriks in de polder bij Nijmegen naar het Besiendershuis dicht bij de Waal - alles rechtstreeks naar jullie. Met bijzondere medewerking van Jan-Wieger van den Berg: artwork en voice-over.

9 april 2020

Nachtleven

Een supermaan, iedereen had het erover. Eindelijk een ander onderwerp dan corona of het o zo lekkere lenteweer. 
De maan stond dichterbij de aarde dan anders, op 363 duizend kilometer afstand, om precies te zijn 363.595 kilometer. Gemiddeld staat de maan op 385 duizend kilometer van de aarde, om precies te zijn 384.402 kilometer.
Toen hij eindelijk aan mijn kant van de straat zichtbaar werd, kon ik het niet laten een maanfoto te maken. Die zette ik op Instagram, zo gaat dat met snapshots waar een gevoel aan ten grondslag ligt.

Midden in de nacht werd ik wakker omdat er maanlicht in mijn gezicht scheen, het gordijn bleek niet goed dicht. Over het bed, de grond en de muur liep een schitterende witte streep, als een markering. 

Met toegeknepen ogen keek ik tussen het gordijn het door. De maan had een prachtig aura. 

Bonkend over de sporen gleed de M10 richting de halte. Vertrouwde tonen weerklonken door de hemel van Berlijn. Een kort neuriënd geluid, voor zover een tram kan neuriën, maar toch: het heeft iets zangerigs. In het begin moest ik eraan wennen, aan dat geluid. Op een dag waren er ineens andere trams, met zoemtonen bij het open en dichtgaan van de deuren, vooral 's nachts viel dat op.

Tot vorige maand was de tram meestal overvol, zelfs na zonsondergang. Er reist momenteel amper meer iemand door de nacht. Op bezoek gaan bij vrienden is niet de bedoeling, en er is niks meer te doen in de stad, alle cafés, bars en clubs zijn van hogerhand gesloten. Vooral in het weekend bewees de 24-uurs verbinding zijn nut. Er was altijd leven, en geregeld meer dan dat: de lijn heeft er de bijnaam 'party-tram' aan te danken. 

Vorig jaar stond ik in een warme zomernacht vanwege de hitte op het balkon, een aanzwellende groove maakte me opgewekt. In het donker passeerde het feestelijkste voertuig van de nacht, een tram met allemaal dansende figuren, een voorbijrijdende disco. Alles spontaan, want het is natuurlijk gewoon openbaar vervoer.
De Berlijnse clubvibes gaan ver, een party-zone is zo gecreëerd. Maar solidariteit gaat óók ver: getuige een kreet op een van de zijmuren van de kolossen aan de Karl Marx Allee. Een woord met hashtag. Een levensteken aan de feestbeesten van de Hauptstadt, waar je met een biertje in de hand op straat gezellig een feestje begint. Nu even geen evenementen in de geliefde clubs en party-locaties, was de boodschap, het komt wel weer. Tot die tijd is Berlijn in 'partysolation'.

5 april 2020

MIXED SIGNALS → Een podcast van Peter Hendriks & Ilona Verhoeven en het Besiendershuis!

Een quarantainekwartiertje met kunst, literatuur, muziek, poëzie en alles waarvan je niet wist dat je het wilde weten. Met muziek van Carlo Lammers en een gastbijdrage van Lieke Gobbels! Artwork & voice-over by Jan-Wieger van den Berg.

31 maart 2020

Bijna een lentegevoel

Frühling schnuppern... dat doe ik vooral vanaf het balkon, ik dwarsboom niks, ik niet, maar heel af en toe vlieg je tegen de muren op van het thuis zitten. Wat helpt is een blokje om. Dat mag dus niet meer. Wie zich ongeoorloofd buiten begeeft, riskeert een boete. 'Ausgangssperre', 'Kontaktverbot', het zijn Duitse woorden, maar over de hele wereld zijn er dit soort maatregelen. Sinds zo ongeveer alles van regeringswege dicht moest, is hier behalve het af en toe nog opkomende geraas van vrachtverkeer nog maar weinig geluid. Een paar dagen geleden was er geschreeuw, het kwam van de straat.

Dus naar het balkon. Beneden stond een stel te bekvechten. Een dikke kale man en een vrouw met roze geverfd haar. Dat was zeg maar haar meest opvallende uiterlijke kenmerk. De muts van de witte winterjas die ze droeg was omzoomd met een blauw bontje. Roze en blauw, dat stond haar goed.

Een paar meter verder zat een hond. Op 'Abstand'. De vrouw was over haar toeren, zoveel was duidelijk. De man had haar gelokt met ‘mooie praatjes’, maar nu? Nu moest hij incasseren. Een vrouwenvinger priemde in zijn borst. 'Je hebt ál mijn spullen weggegeven!' klonk het bits. Woede hing als een onvermijdbaar virus om het koppel dat zich er niet van bewust leek dat iedereen in de buurt het gedoe mee kon krijgen. 'Hoe zou jij je voelen?', riep de vrouw, volledig overtuigd van haar slachtofferrol én van haar eigen gelijk. De hond liep los over de stoep en ging steeds verder weg. Een voorbijganger kreeg een blafsalvo. De anderhalve meter afstand volgens richtlijnen van de overheid was daarmee gewaarborgd, dat dan weer wel. De vrouw kon er werkelijk niet over uit dat de man haar kleren aan een ander had gegeven. Terwijl ze iets onverstaanbaars krijste, maakte de man gebaren. Van bovenaf zag het eruit als: ‘ik-kan-er-niks-aan-doen’ en ‘ik-weet-het-ook-niet’.
Al lopend ruzieden ze verder, tot ze een paar panden verder ergens een deur in gingen.
Ik moest ook maar weer eens naar binnen.
Eenmaal weer aan tafel, begon het geschreeuw buiten opnieuw. Terug naar het balkon.
Het is goed om geregeld frisse lucht te halen.
De hond zat aan de lijn nu.
Hij blafte niet, hij stond er gewoon bij. De man was zeer vertrouwd voor hem. Althans, de hond zag geen reden om hem aan te vallen. Misschien was de hond het gewend. Honden wennen ook aan situaties, net als kinderen. Iedereen heeft dan zijn rol binnen een sociale groep, hoe groot de groep is, maakt dan niet uit. De reden om geen streng uitgaansverbod in te voeren was voor bondskanselier Merkel dat mensen depressief kunnen worden en dat er kans is op huiselijk geweld - heb je straks geen Corona, maar vallen er wel andere doden, dat is ook weer niet de bedoeling.
De vrouw gilde iets over ‘die ander’. Het woord dat ze gebruikte zocht ik voor de zekerheid op, maar de vertaalwebsite hielp me maar ten dele verder, om niet te zeggen hield me tegen, want de 'zoekresultaten bevatten mogelijk ongepaste woorden'.
Toevallig kwamen er veel mensen langs. Op de Greifswalderstraße was een tram gestopt en aangezien het openbaar vervoer steeds minder vaak rijdt, is er zo weinig aansluiting dat je verder beter kunt gaan lopen. Iedereen negeerde het ruziënde stel, dat zo dicht bij elkaar stond dat ik verwachtte een van de twee een kopstoot te zien gaan uitdelen. Dat gebeurde niet. De man capituleerde.
Of was zij het die toegaf? Op een kom-nou-mee-gebaar van de man, een hand die wees en tegelijk een tegemoetkoming kon zijn, gingen ze samen naar huis.
Buiten bleef het stil.
Stiller dan ooit in deze straat.

Meters maken 

Iemand heeft met krijt op de grond aangetekend hoeveel twee meter is. Dat is zeg maar de veilige variant van anderhalve meter. Qua lengte ongeveer de helft van mijn schaduw. 
Eenmaal buiten kun je uitgaan van ‘twee armlengtes afstand’. Afstand houden is namelijk de regel op het moment, anderhalve meter. 
Maar wiens armen gebruik je als maatstaf? 
Toch gaat het best goed. Zelfs blikken worden geregeld afgewend in de straten van Berlijn. Het viel me meteen op. Mogelijk ben ik te veel een omhelzingen-mens.

Het huis verlaten mag in principe alleen in speciale gevallen. Voor boodschappen, als je naar het werk moet, of naar een dokter. 
Een enkeling ontdekt dat hij eigenlijk een huismus is, voor de meeste anderen is ‘thuis-isolatie’ een experiment waarbij, als het niet de eigen echtgenoot of de kinderen zijn, de waanzin op de loer ligt. 

Op de grote kruispunten staat op de borden die doorgaans files of andere verkeerssituaties vermelden wat de bedoeling is. Er staan hashtags bij: #FlattenTheCurve #WirbleibenzuHause #stay@home #gesundbleiben. 
Niets echter over twee armlengtes. 
Ik strek mijn armen uit. Twee armlengtes abstractie.
Soms is een meter langer dan hij in werkelijkheid is. Wie sportvissers in zijn familie of onder zijn vrienden heeft, kent dit verschijnsel. 'Eh, nog even, hoe groot was 'ie, zei je?' En al snel is een vijftig centimeter grote karper een joekel van een beest dat met geen armlengte te beschrijven is. 

Ooit kwam ik eens op sollicitatie bij een van mijn ‘toekomstige collega’s op het secretariaat’ (ik solliciteerde toen nog naar secretarieel werk) en kreeg een halve arm toegestoken. De jonge vrouw tegenover mij had geen onderarm en dus ook geen hand. Ik greep de stomp als was het een eenarmige bandiet. Niet uit onbeleefdheid, in tegendeel. 
Ik vond het toen wat ongemakkelijk, dat geef ik toe. Misschien had ik een dubbelgevouwen arm moeten opheffen en terug moeten porren. Nu zou het allemaal geen enkel probleem meer zijn, en in de toekomst al helemaal niet, ik bedoel, áls iedereen elkaar over een tijdje weer mag groeten, dan zal dat om te beginnen voorzichtigheidshalve niet meer dan ellebogenwerk worden. 

Hoe lang we het nu geldende ‘afstand houden’ vol moeten houden is onduidelijk. Lang geleden, op de fiets onderweg door de Yorkshire Dales, wees een Engelse automobilist eens in de richting van de horizon waar volgens hem een volgend dorpje lag, ‘op een steenworp afstand’.
Ik herinner me een fietstocht van zeker anderhalf uur, door de regen.

Emmertje

‘Es ist ernst, nehmen Sie es auch ernst’, sprak bondskanselier Angela Merkel deze week de bevolking toe, uitgezonden via diverse televisie- en internetkanalen. De afgelopen week had ze al een paar keer persconferenties gegeven, maar nu was het 'menens'.

Merkel gaf een toelichting op de uitzonderlijke situatie waarin de wereld nu verkeert. Sinds de hereniging van het land, zei de bondskanselier, nee, sinds de Tweede Wereldoorlog hebben we niet voor een grotere uitdaging gestaan. 

We mogen het huis nog uit, zei de in de DDR opgegroeide Merkel - uit ervaring weet ze hoe het is als je je niet vrij kunt bewegen, het zou het laatste zijn waar ze toe over zou gaan. Ze deed een beroep op de bevolking om zich te houden aan de regels die voor de komende tijd gelden.

Nu zitten we dus binnen. Uit vrije beweging, zeggen we dan. 
Het is een kwestie van je een beetje thuis voelen.
De meeste ongelukken gebeuren in en om het huis, maar die gedachte drukken we weg.  

De enige plek voor wat frisse lucht is het balkon.

Mijn lief en ik hangen af en toe als Statler en Waldorf over de rand, alleen het gehoon en gelach ontbreken. Van commentaar proberen we ons te onthouden. 

We kijken naar iedereen die er nog wel uit gaat, eruit moet misschien.

Al dagenlang ga ik er alleen op uit als het brood op is - en de wijn natuurlijk. Naar de supermarkt. Een paar dagen geleden zag ik op straat een emmertje met een tekst erop. 'Zu verschenken' stond er. Een veelgebruikte methode in Berlijn om van oude rotzooi af te komen: je neemt een tas of een doos, stopt er van alles in, en zet erbij dat het te geef is. Met dat 'verschenken' zijn veel mensen min of meer afgericht op mogelijke verrassingen; overal waar ook maar een doos staat opgesteld, is het even loeren of er iets van je gading bij zit. 

Terug naar het emmertje. Er was dus iets 'zu verschenken'. Het was een klein emmertje, eentje om mee te spelen in de zandbak, ware het niet dat nu het virus rondwaart de speeltuinen tot no-go-area's verklaard zijn. 

Er zat een wc-rol in het emmertje, er paste er precies één in. ‘Om weg te geven’. Zodra de vondst binnen handbereik was, werd hij echter weggetrokken. Net als met de oude portemonnee-op-straat-truc, er zat een stuk touw aan. Het emmertje verdween in de lucht, naar een balkon vol lachende kinderen.