SUFFERING MATTERS IN DE STEVENSKERK OP 25 OKTOBER 2018

Pijn als universeel thema. Dat was de insteek van een avond getiteld Suffering Matters in de Stevenskerk in Nijmegen op donderdag 25 oktober 2018 waarbij diverse sprekers hun eigen kijk gaven op een algemeen, maar allesbehalve gemakkelijk onderwerp.

Op een mooie, herfstige donderdagavond in oktober vullen een kleine honderdvijftig belangstellenden de banken van de Stevenskerk voor Suffering Matters, een avond over, zoals het is aangekondigd, 'pijn en lijden in de stad, kunst en wetenschap'. Het is niet bepaald het eerste waar je aan denkt bij een avondje uit: pijn lijden. Toch heeft het Nijmeegse cultuurinstituut Besiendershuis in samenwerking met het Radboudumc een aardige groep mensen op de been gekregen voor de manifestatie, die aangekondigd is als 'pilot', een eerste activiteit op weg naar iets groters en veelomvattenders. 

Initiatiefnemers

Drie jaar geleden werden de eerste gesprekken gevoerd die geleid hebben tot deze 'Suffering Matters-avond', zo vertellen bij aanvang programma-directeur Jan-Wieger van den Berg van het Besiendershuis en professor Kris Vissers, hoofd van de afdeling Anesthesiologie en palliatieve geneeskunde van het Radboudumc in Nijmegen. "Pijn staat niet op de maatschappelijke agenda", betreurt Vissers. Als voorzitter van het World Institute of Pain (WIP) en actief in meerdere belangenverenigingen gerelateerd aan pijn heeft hij een missie. De politiek ziet hij daarbij als een belangrijke speler. "Gemeente, burgemeester en vooral het ministerie: doe mee", zegt hij vol overtuiging. "Pijn overvalt iedereen." 

Kunst en wetenschap

In aanvulling op 'pijnprofessor' Vissers klinken namens het Besiendershuis wijze woorden uit de mond van Jan-Wieger van den Berg: "Kunst kan antwoorden geven waar wetenschap aan de grens komt". Een kerk als locatie is schitterend maar in deze ambiance krijgen de woorden haast een religieuze bijklank. Ook presentator van de avond Angela Verkuijlen lijkt dit te bespeuren. "Kunst om pijn te bestrijden?", reageert ze verwonderd. Vissers weet het antwoord: "Ik denk dat alleen de wetenschap pijn niet oplost."

Patiëntenvereniging

Het grotere vervolg dat na de Suffering Matters-avond op stapel staat is een artistiek project in het kader waarvan verschillende kunstenaars werken kunnen gaan realiseren. 'Kijken naar kunst doet echt wat', weet Ilona Thomassen van 'Samenwerkingsverband Pijnpatiënten naar één stem'. Ze spreekt namens de patiëntenvereniging van mensen die dag in dag uit te kampen hebben met pijn. Tot de persoonlijke favorieten van Thomassen, zelf fervent kunstliefhebber, behoren onder anderen Jeroen Bosch en Alfons Mucha, blijkt als ze aan de hand van afbeeldingen ingaat op waar kunst goed voor kan zijn. “Je wordt er ontspannen van, je hartslag wordt lager en er is ruimte om wat anders mee te maken.” Ga ervan genieten, is haar advies, want “het geeft echt ontspanning, zeker voor mensen die pijn hebben.”

De cirkel rond

Een lezing van kunsthistoricus Hans den Hartog Jager geeft inzicht in hoe kunst bij het thema past en bewijst en passant dat er inderdaad een helende werking van kan uitgaan. De alom bekende kunstconnaisseur die enkele dagen voor de manifestatie in de Stevenskerk nog bij De Wereld Draait Door zat, oogst lof. Na afloop van zijn voordracht staat een dame op om de spreker te complimenteren: ze is totaal in vervoering geraakt door zijn verhaal. Ze zegt 'ontroerd' te zijn door hoe de kunsthistoricus de 'cirkel rond heeft gemaakt van 1500 tot vandaag'. Dat verhaal is doorspekt met pijn-gerelateerde voorbeelden. Den Hartog Jager trapt af met het Isenheimer Altaar van Rogier van der Weijden, een baken uit de kunstgeschiedenis, vervaardigd in de vroege 16de eeuw, om moeiteloos uit te komen bij de Aktionskunst van de Oostenrijkse kunstenaar Herman Nitsch die in de jaren 1970 zijn glorietijd beleefde. 

Propaganda

Den Hartog Jager zegt te hopen dat hij 'niemand tegen de schenen schopt', maar bedoelt wel degelijk een prikkelende opmerking te maken als hij een connectie maakt die voor de hand ligt: pijn als propaganda. In dat licht ziet hij de alomtegenwoordige Jezusfiguur die in vroeger eeuwen in altaarstukken werd afgebeeld. "De pijn die getoond werd, diende in wezen eigenlijk een ander doel." Via Mark Rothko en hedendaagse voorbeelden als Francis Alÿs en Gerhard Richter komt hij uit bij het veelgeprezen Nijmeegse kunstproject Lights crossing van Atelier Veldwerk. De foto die hij ervan toont, omschrijft hij als een 'prachtig emotioneel beeld' dat de beschouwer 'nederig' maakt. 

Ontdekking

In zijn verhaal schakelt hij van pijn en lijden over op een vorm van belijden, want uiteindelijk vertelt Den Hartog Jager over hoe hij 'plotseling ontdekte dat hij in zijn eigen lichaam terecht gekomen was' toen hij in een reusachtig ruimtevullend roodgekleurd werk van Anish Kapoor rondkeek. Daarmee is de brug naar de praktijk van artsen in het ziekenhuis snel gemaakt - zij hebben immers beroepshalve te maken met het mysterie van het lichaam. "Goede kunst", besluit hij met zachte doch besliste stem, “is niet vrijblijvend, maar kan naar dingen verwijzen waar je op verder kunt gaan.” 

Pijn van Nijmegen

Een ander boeiend onderdeel van de avond is de bijdrage van historicus Joost Rosendaal, specialist als het gaat om de Nijmeegse geschiedenis en de Tweede Wereldoorlog. Tijdens zijn lezing over Nijmegen als frontstad in de Tweede Wereldoorlog waarin ook het desastreuze bombardement uitgebreid aan de orde komt, blijkt dat de 'pijn van Nijmegen' een onderwerp is waar nog dusdanig veel over te vertellen valt dat iedereen na het horen van het verhaal in meer of mindere mate een nieuw perspectief op de (eigen) geschiedenis heeft gekregen. Dat het platgooien van Nijmegen door de 'bevriende' Amerikanen tot op de dag van vandaag een 'vergissingsbombardement' genoemd wordt, is volgens Rosendaal een compleet onjuiste benaming. "Alsof het 'maar een foutje' was". 

Beeld van hoop

Hij eindigt met twee foto's naast elkaar: een koppel op de rug gezien tussen de brokstukken van Nijmegen net na de oorlog, met ernaast eenzelfde soort foto in de verwoeste stad Aleppo, niet lang geleden. Het blijkt een beeld van hoop als Rosendaal erbij vertelt over hoe Syrische vluchtelingen anders naar de stad en hun eigen toekomst keken toen ze hoorden over de geschiedenis van Nijmegen. Dat het nu een moderne, welvarende stad is, een stad die uit zijn as herrezen is, biedt troost. 

Onalledaagse samenwerking 

Al met al is Suffering Matters een gewaagde onderneming rondom het thema ‘pijn’. Een thema dat velen meestal uit de weg gaan. Het betreft een onalledaagse samenwerking door partijen die elkaar tot voor kort niet hadden weten te vinden. Die weinig geijkte samenwerking is in zeker opzicht inspirerend. Lastige onderwerpen gaat het Besiendershuis vanaf het begin af aan niet uit de weg. Met een avond als deze heeft het, als 'huis van de verbeelding', waargemaakt wat het zichzelf als buitengewone uitdaging gesteld had. 

Out of the box

Met Suffering Matters heeft het Besiendershuis zich ten enen male van zijn 'out of the box'-achtige kant getoond, als instituut dat nét even anders tegen de zaken aankijkt, en anderen daarin mee weet te nemen. Wat er te zien en te horen is bij Besiendershuis-projecten, laat mensen doorgaans niet onberoerd. Ook dit keer werd er nog lang nagepraat. Door Suffering Matters komt tevens een andere boodschap aan het licht, of, om met Sigmar Polke te spreken, 'Höhere Wesen befahlen...' Intrigerend is namelijk dat het organiseren van de avond maatschappelijk vaker geziene fenomenen bloot lijkt te leggen die tal van aanknopingspunten bieden voor nieuwe activiteiten van het Besiendershuis. Van een aanpalend onderwerp als 'rouw' tot zaken die te maken hebben met technologie, media, nieuwe culturen ontdekken en 'elkaars taal spreken'. 

Art Matters

In een samenleving waar perfectie vaak hoog in het vaandel staat, waar dingen mislopen in omgang met elkaar, waar verwarring aan de orde van de dag is en van alles uitgeput lijkt, van energiebronnen tot politiek-filosofische overtuigingen, maar waar de mogelijkheden op velerlei gebied ook nog steeds eindeloos zijn, is het bijzonder om elkaar op deze manier te ontmoeten. Het lijkt erop dat in dat opzicht de artsen, patiënten, kunstenaars en kunstliefhebbers en vele andere aanwezigen in de kerkzaal een ontdekking hebben gedaan: Art Matters. 

tekst: Ilona Verhoeven